ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ МАВЗУСИДА САВОЛЛАР ВА ЖАВОБЛАР

Инсон ҳуқуқларининг қандай тоифалари мавжуд?

Ирқи, ранги, жинси, тили, сиёсий ёки бошқа эътиқодлари, миллий ёки ижтимоий келиб чиқиши, мулкий ҳолати, туғилганлиги ёки бошқа ҳолати сабабли ҳеч қандай камситишсиз халқаро шартномаларга мувофиқ барча одамлар учун кафолатланган ҳуқуқлар қаторига қуйидагилар киради:

- яшаш, эркинлик ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқи

- уюшмалар ва йиғилишлар эркинлиги, фикр билдириш

- соғлиқни сақлашнинг энг юқори даражасига эришиш ҳуқуқи

- ўзбошимчалик билан ҳибсга олиш ёки қамоққа олиниш эркинлиги

- одил судлов ҳуқуқи

- адолатли ва қулай меҳнат шароитларига бўлган ҳуқуқ

- озиқ-овқат, уй-жой ва ижтимоий ҳимоя ҳуқуқи

- таълим олиш ҳуқуқи

- қонунни тенг ҳимоя қилиш ҳуқуқи

- шахсий ҳаётга, оилавий ёки шахсий ёзишмаларга ўзбошимчалик билан аралашиш эркинлиги

- қийноқ ва шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр-қимматни камситувчи муомала ва жазодан озод бўлиш

- қулликдан озодлик

- фикр, виждон ва дин эркинлиги

- овоз бериш ва жамоат ишларини юритишда иштирок этиш ҳуқуқи

- маданий ҳаётда иштирок этиш ҳуқуқи.

Инсон ҳуқуқлари соҳасида давлатлар қандай мажбуриятларга эга?

Инсон ҳуқуқлари бўйича мажбуриятларнинг уч тури мавжуд: инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилиш, ҳимоя қилиш ва бажариш:

Инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилиш шунчаки одамларни ушбу ҳуқуқлардан фойдаланишни тўхтатмасликни англатади. Масалан, давлат овоз бериш ҳуқуқини ёки уюшиш эркинлигини мажбуран чиқариб юборишдан ва ўзбошимчалик билан чеклашдан сақланиши керак.

Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бу учинчи шахслар уларни амалга оширишга халақит бермаслигини таъминлаш учун чоралар кўриш демакдир. Масалан, ота-оналар ва иш берувчилар мактабга борадиган болаларга халақит бермаслиги учун давлат маълумот олиш имкониятини таъминлаши керак.

Инсон ҳуқуқларининг амалга оширилиши бу ҳуқуқни амалга ошириш учун босқичма-босқич чоралар кўрилишини англатади. Ушбу мажбурият баъзан унинг бажарилишини энгиллаштириш ва таъминлаш учун мажбуриятларга бўлинади. Биринчиси, давлатнинг одамларнинг ўз эҳтиёжларини қондириш қобилиятини кучайтирадиган, масалан, тиббий хизмат олиш учун шароит яратадиган тадбирларда фаол иштирок этиш мажбуриятини англатади.

Шахсий ва жамоавий инсон ҳуқуқлари ўртасида тафовутлар борми?

• Баъзида барчанинг тенг баҳоси ва қадр-қимматига фақат маълум бир гуруҳ аъзоси сифатида шахсларнинг ҳуқуқларини тан олиш ва ҳимоя қилиш орқали эришиш мумкин. Жамоа ҳуқуқлари ёки гуруҳ ҳуқуқлари атамаси халқларнинг, шу жумладан этник ва диний озчиликларнинг ҳуқуқларини англатади ва маълум бир шахснинг кимлиги маълум бир этник, маданий ёки диний жамоага мансублиги билан аниқланадиган маҳаллий халқлар. Одатда инсон ҳуқуқлари гуруҳ сифатида биргаликда ҳаракат қиладиган одамлар томонидан самарали амалга оширилади. Баъзи ҳолларда, инсон ҳуқуқлари умумий манфаатлар орқали ҳимоя қилинади, унга кўра гуруҳ ва бирон бир алоҳида шахс даъво қилиш ҳуқуқига эга эмас.

Инсон ҳуқуқлари барқарор тараққиёт мақсадлари доирасида кўзда тутилганми?

2015 йил сентябр ойида БМТга аъзо давлатлар 2030 йилгача бўлган даврда Барқарор ривожланиш мақсадлари тўғрисида келишувга эришдилар. 2030 йилга мўлжалланган кун тартибида инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ҳужжатлар билан мустаҳкамланган бир қатор муҳим инсон ҳуқуқлари мажбуриятлари кўзда тутилган.

Барқарор ривожланиш мақсадлари қуйидаги инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ:

1-мақсад: Қашшоқлик йўқ

2-мақсад: Очликнинг минимал даражаси

3-мақсад: Яхши соғлиқ ва фаровонлик

4-мақсад: Сифатли таълим

5-мақсад: Гендер тенглиги

6-мақсад: Тоза сув ва санитария

7-мақсад: Имкониятли ва тоза энергия

8-мақсад: Муносиб меҳнат ва иқтисодий ўсиш

10-мақсад: Тенгсизликни камайтиринг

13-мақсад: Иқлимга қарши кураш

15-мақсад: Қурилиш

16-мақсад: Тинчлик ва адолат, кучли институтлар.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти доирасида инсон ҳуқуқлари соҳасида қандай фундаментал халқаро шартномалар ва халқаро-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинган?

- 1948 йил 10 декабрда Парижда БМТ Бош ассамблеясининг 217 А резолюцияси билан қабул қилинган Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон декларацияси;

- 1976 йилда қабул қилинган Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро Пакт.

- Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро Пакт ва 1976 йилда қабул қилинган биринчи Факултатив баённома; 1989 йилда қабул қилинган иккинчи Факултатив баённома;

- 1948 йилда қабул қилинган Генотсид жиноятларининг олдини олиш ва жазолаш тўғрисидаги конвенция;

- 1965 йилда қабул қилинган Ирқий камситишнинг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги халқаро конвенция;

- 1979 йилда қабул қилинган Аёлларга нисбатан камситишларнинг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги конвенция;

- 1989 йилда қабул қилинган Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция;

- 2006 йилда қабул қилинган ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция

Инсон ҳуқуқлари бўйича олий комиссар бошқармаси нима билан шуғулланади?

Мазкур ташкилот инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро саъй-ҳаракатларни олиб боради ва бутун дунё бўйлаб инсон ҳуқуқларининг бузилиши ҳолатларини фош қилади. У фикр алмашиш, таҳлил қилиш ва замонавий инсон ҳуқуқлари муаммоларига жавоб бериш учун форум бўлиб хизмат қилади. Ташкилот инсон ҳуқуқлари соҳасидаги тадқиқотларни, шунингдек, ушбу тизим бўйича таълим, хабардорлик ва ахборот тадбирларини БМТ тизимида мувофиқлаштириб боради.

Инсон ҳуқуқларини таъминлаш ва ҳимоя қилишнинг асосий мажбуриятлари давлатлар ҳукуматлари зиммасига юкланганлиги сабабли, Олий комиссар уларга инсон ҳуқуқлари соҳасидаги халқаро меъёрлар ва стандартларни амалда қўллаш мақсадида адолатни бошқариш, қонунни ислоҳ қилиш ва сайлов жараёнларини ташкил этиш каби йўналишларда ўқитишда техник ёрдам кўрсатмоқда. Шунингдек, Олий комиссар инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш билан шуғулланувчи бошқа органлар ва ташкилотларга ўз вазифалари ва ваколатларини бажаришда ёрдам беради ва шахсларга ўз ҳуқуқларини амалга оширишда ёрдам беради. Инсон ҳуқуқлари бўйича олий комиссар бошқармаси ҳақида кўпроқ маълумот олиш учун,

https://www.ohchr.org/RU/AboutUs/Pages/WhatWeDo.aspx

Инсон ҳуқуқлари бўйича қандай веб-ресурслар мавжуд?

Фойдали миллий ва глобал инсон ҳуқуқлари марказлари ва манбалари

Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази http://pravacheloveka.uz/ru

Инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилишнинг самарали механизмини яратиш, халқаро ва инсон ҳуқуқлари ташкилотлари билан ҳамкорликни кенгайтириш, инсон ҳуқуқлари масалалари бўйича давлат муассасалари ходимлари ва бутун аҳолининг маданиятини юксалтириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий марказини ташкил этиш тўғрисида" ги Қарори билан Миллий марказ ташкил этилди. БМТнинг инсон ҳуқуқлари ва бошқарувини демократлаштиришни қўллаб-қувватлаш дастурига мувофиқ.

БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича сайти - United Nations Human Rights Website

https://www.ohchr.org ; https://www.unhcr.org

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари идораси веб-сайтида халқаро ҳуқуқ, конвенциялар ва декларациялар, инсон ҳуқуқлари бўйича маърузалар ва учрашувнинг муҳим воқеалари тўғрисидаги материаллар жойлаштирилган.

Ҳамдўстликдаги инсон ҳуқуқлари бўйича ташаббус - Commonwealth Human Rights Initiative (CHRI)

https://www.humanrightsinitiative.org/

Ҳамдўстликдаги инсон ҳуқуқлари бўйича ташаббус) - бу Ҳамдўстлик мамлакатларида инсон ҳуқуқларининг амалда бажарилишини таъминлаш ваколатига эга бўлган мустақил, партиясиз, халқаро ноҳукумат ташкилот.

ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ БЎЙИЧА ЭВРОПА СУДИНИНГ ПОРТАЛИ - European Court of Human Rights Portal (HUDOC)

https://hudoc.echr.coe.int

Маълумотлар базаси Инсон ҳуқуқлари бўйича Эвропа суди веб-сайтининг бир қисмидир ва суднинг барча қарорларини, Комиссия ҳисоботининг ва Вазирлар Кенгашининг қарорларини ўз ичига олади. Шунингдек, тегишли миллий қонунлар ва бошқа қонун ҳужжатлари тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига олади.

ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ БЎЙИЧА ХАЛҚАРО МАЪЛУМОТЛАР ВА ҲУЖЖАТЛАР - Human Rights Information and Documentation Systems, International (HURIDOCS)

HURIDOCS - норасмий тармоқ бўлиб, унинг мақсади инсон ҳуқуқлари бўйича ташкилотларнинг ахборотни қайта ишлаш соҳасидаги салоҳиятини кучайтиришдир.

Инсон ҳуқуқлари бўйича интернет - Human Rights Internet (HRI)

https://hri.ca/

Кенг халқаро Интернет-ресурс, ҳуқуқ ҳимоячилари ва ташкилотлари, шунингдек манфаатдор томонлар учун маълумот ва ҳужжатлар маркази.

Фойдали Интернет ресурслари ва инсон ҳуқуқлари соҳасидаги материаллар қуйидаги дунёга машҳур нодавлат нотижорат ташкилотларининг веб-сайтларида мавжуд:

- Халқаро Амнистия (Amnesty International)

- Журналистларни ҳимоя қилиш қўмитаси (Committee to Protect Journalists)

- Электрон чегара фонди (The Electronic Frontier Foundation)

- Тўртинчи Жаҳон Ҳужжатлари лойиҳаси (Fourth World Documentation Project)

- Human Rights Watch инсон ҳуқуқлари бўйича адвокатлар қўмитаси  (Human Rights Watch)

- Халқаро ёзувчилар уюшмаси (PEN International Writer's Union)

- Инсон ҳуқуқлари бўйича шифокорлар (Physicians for Human Rights).