«Манфаатлар тўқнашуви тўғрисида»ги Қонун қабул қилинди

Жамият манфаатларига хизмат қилиш давлат хизматининг асосий вазифаси ҳисобланади.

Фуқаролар давлат органларининг мансабдор шахслар томонидан ўз лавозим ва хизмат мажбуриятларини ҳалол, адолатли ва холис бажарилишини кутади.

Жамоатчилик эса ҳукумат томонидан давлат органлари ва бошқа ташкилотлар ходимларининг шахсий манфаатдорлиги, хусусий манфаатлари ва бошқа алоқалари давлат қарорларини қабул қилиш механизмига таъсир ўтказмайдиган, хизмат вазифаларини лозим даражада бажаришга тўсқинлик қилмайдиган ёки давлат ҳокимияти институтлари нуфузига путур етказмайдиган шарт-шароитлар таъминланишини кутади.

Ўз моҳиятига кўра, “Манфаатлар тўқнашуви тўғрисида” Қонун коррупцияга қарши кураш сиёсатининг асоси бўлиб, давлат хизматининг ҳалол, шаффоф, ҳисобдор ва самарали таъминланишининг асосий воситаларидан бири ҳисобланади.

Норматив ҳужжат одоб-ахлоқнинг асосий принципларини ташкил этувчи 5 та асосий тамойилни ўрнатади.

Манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ асосий принциплар шундан иборатки, давлат хизматчилари:

конституциявий тамойиллар қонунийлик ва фуқаролар, ташкилотлар, жамият ва давлат манфаатларининг устуворлигини қўллаб-қувватлаши;

жамоатчиликнинг давлат хизматига, очиқлик, шаффофлик, холисоналикка бўлган ишончини сақлаб қолиш, коррупциянинг ҳар қандай кўринишларига нисбатан муросасиз муносабатда бўлишга ҳаракат қилишлари керак.

Қонун ҳужжати суиистеъмолчилик, шаффоф бўлмаган қарорлар қабул қилиш ва бошқа коррупциявий амалиётлар хавф-хатарини келтириб чиқарадиган манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни тартибга солишга қаратилган.

Қонуннинг мақсади бундай хавф-хатарларни бошқаришнинг аниқ қоидалари ва механизмларини белгилаш, давлат бошқаруви сифатини оширишдан иборат.

Шундай қилиб, қонун асоси сифатида коррупциявий хавф-хатарларни аниқлаш, суиистеъмолчиликларни таъқиқлаш, манфаатлар тўқнашуви ҳолатларини адекват бошқариш, давлат хизматчиларининг хабардорлигини ошириш, уларни аниқлаш, очиқлаш ва рухсат беришнинг самарали тартиб-таомилларини таъминлаш ҳамда манфаатлар тўқнашувини бошқаришнинг самарали усуллари ҳақидаги маълумотларни тарқатишга қаратилган манфаатлар тўқнашувини бошқаришнинг замонавий сисёсати ва концепцияси жойлаштирилган.

Мазкур вазифаларни амалга ошириш учун қонун қуйидаги қоидаларни белгилаб беради:

давлат органларида халоллик ва ҳисобдорликни таъминлашга қаратилган идоравий қоидаларни киритиш ва бажариш зарурати ҳақида;

манфаатлар тўқнашуви юзага келиш хавфини аниқлаш ва содир бўлган ҳолатларни бартараф қилиш самарали таъминлаш;

ташқи ва ички ҳисобдорликнинг зарур механизмларини киритиш;

манфаатлар тўнашуви тўғрисидаги қонунчиликка риоя қилиш учун давлат хизматчиларининг шахсий жавобгарлигини таъминлашга қаратилган тегишли бошқарув услубларини, шу жумладан жавобгарликни жорий этиш.

Янги қонуннинг муҳим қоидалари «манфаатлар тўқнашуви», «шахсий манфаатдорлик», «яқин қариндошлар» тушунчалари белгилаб берилганлиги, манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни аниқлаш ва тартибга солиш механизмлари, тартиб-таомиллари билан боғлиқ.

Қонун манфаатлар тўқнашуви нима эканлиги аниқ белгилаб қўйилган бўлиб, давлат органи хизматчисига ўз хизмат мажбуриятларини виждонан бажариш, манфаатлар тўқнашувига олиб келадиган ёки олиб келиши мумкин бўлган шахсий манфаатдорликка йўл қўймаслик, ўзида ёки бошқа ходимларда содир бўлган манфаатлар тўқнашуви ҳолатларини аниқлаш ва зудлик билан хабар бериш мажбуриятини юклайди.

Мазкур Қонун БМТнинг Коррупцияга қарши конвенцияси қоидалари, Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилоти (ИҲТТ) ва Европа Кенгашининг Коррупцияга қарши давлатлар гуруҳи (GRECO), Жаҳон банкининг давлат хизматидаги манфаатлар тўқнашувини ҳал этиш бўйича қоидаларида белгиланган тавсияларни инобатга олган ҳолда ишлаб чиқилган.

ИҲТТнинг Коррупцияга қарши кураш бўйича Истанбул ҳаракатлар режаси доирасидаги 5-босқич мониторингининг услубий тавсияларига мувофиқ, Қонундаги «манфаатлар тўқнашуви» тушунчаси давлат мансабдор шахсларига, ҳақиқий (реал) манфаатлар тўқнашуви ва эҳтимолий (потенциал) манфаатлар тўқнашуви концепцияларига нисбатан тааллуқли.

Қонундаги «шахсий манфаатдорлик», «яқин қариндошлар» тушунчалари ва манфаатлар тўқнашувини ҳал қилиш усуллари рўйхати ИҲТТ Кенгашининг Давлат хизматидаги манфаатлар тўқнашувини ҳал қилиш бўйича тавсиялари (2003), Европа Кенгашининг Давлат хизматчилари хулқ-атворининг намунавий кодекси инобатга олинган ҳолда ишлаб чиқилган.

Миллий қонунчиликни халқаро стандартлар ва илғор тажриба билан уйғунлаштиришга асосланган бундай ёндашув ҳуқуқий воситаларнинг сифатини, чора-тадбирларнинг натижадорлигини ва самарадорлигини оширади ҳамда бу билан коррупцияга қарши самарали курашиш ва давлат институтларига нисбатан ишончни мустаҳкамлашда муҳим ҳисобланади.